Natuurreservaat De Spicht in Lubbeek.Over Lubbeek wordt veel gesproken tegenwoordig maar pas sinds kort weet ik datNatuurpunt in die gemeente een heel mooi en tamelijk groot natuurgebied beheertmet de naam ‘De Spicht’. Je bent hier in het Hageland in de vallei van deplaatselijke ‘Molenbeek’ en als je de kaart er bij neemt (zie de afbeelding)zie je dat die beek de bron en bovenloop is van het riviertje de Winge dat vanhier naar het noordwesten stroomt om ver na het Troostembergbos en het Kasteelvan Horst bij Werchter in de Demer uit te komen (pas op: de Wingebeekontspringt ten zuiden van Kiezegem in Tielt-Winge en wordt officieel ook alsbovenloop beschouwd).
Je komt er door vanaf de Sint Martinus kerk of vanaf de parking aan het reusachtige compleks van ‘politiekantoor-gemeentehuis-sportterrein een klein paadje te volgen naar de ‘Oude Molen’ aan de Broekstraat, een voormalige windmolen zonder kap en wieken, maar waarvan de ronde muren nog stevig recht staan (wacht daar nog een uitdaging?). Na een weide met enkele vriendelijke paarden sta je ineens aan een gloednieuw glazen huis met vrolijk blaffende honden en ga je aan een maisakker bij een infobordje van Natuurpunt een paadje het broekbos in naar een nogal hoog, spekglad mooi bemost knuppelpad dat met zijn lengte van 200 meter (zegt gids Kristof de Cupere) wel het een van de langsten van Vlaanderen zal zijn. De ‘bedding’ van het pad ligt helemaal droog dus er is plaats voor de voetganger maar ik denk dat het hier in de winter onbegaanbaar nat en glad kan zijn.
Zijpaadjes zijn er niet maar hier endaar kan je zien dat er hooilandjes achter de bomen zijn maar om er te komenmoet je wel een zeer drassig leigrachtje oversteken. Aan het begin vanknuppelpad is in het hakhout en de bramen een ‘motte’ verborgen. In de oudetijd was dat een opgeworpen heuvel waar de mensen zich op konden terugtrekkenin geval van nood. Deze motte stamt uit de middeleeuwen en staat op de oudekaarten aangegeven als ‘Stakenborg’.
De vallei van de Winge bestaat uit vruchtbare leemgrond en is om die reden al duizenden jaren bewoond. In Lubbeek liep vlak langs de Spicht de Gallisch-Romeinse Heirbaan tussen Elewijt en Tienen en op de helling van de vallei zijn resten van een nederzetting gevonden. De oudste dorpskern van het dorp ligt in het natuurreservaat zelf, een motte uit de vroege middeleeuwen en een bijbehorende watermolen die op het einde van de 13de eeuw gebouwd is. De eerste is er nog, de tweede niet meer. De motte behoorde eerst toe aan de familie Hove en vanaf de 16de eeuw aan de familie Stakenborg.
Al die tijd diende hij als laatste toevlucht (misschien met een toren) versterkt met palen ‘staken’. Er om heen lag de hoeve, weiland met knotwilgen, een watergracht en een vijver gevoed door bronwater. Op de oude kaarten staat hij aangegeven (soms als ‘tombe’). In 1887 graaft een boer een deel van de motte af om de vijver te dempen en het terrein vlak te maken. Wat overblijft is een heuveltje van 37 meter in doorsnede en 3 meter hoog. Vanaf de 19de eeuw worden populieren en hakhoutbos aangeplant en als je er nu nog iets van wil zien vanaf het vlonderpad moet je wel precies weten waar hij is. Natuurpunt is van plan hem weer een beetje vrij te maken en dat lijkt mij een fantastisch natuurinrichtingsproject om in te dienen bij het Regionaal Landschap Noord-Hageland. En als ze dat dan toch doen kan wellicht meteen de poel weer opengemaakt worden en de inhoud terug op de Motte worden gelegd. Op die manier doe je misschien tegelijkertijd aan de restauratie van middeleeuws erfgoed en de kweek van kamsalamanders en waterplanten in dit hoogst natuurwaardenvolle kalkmoeras. Om die kamsalamanders daar te krijgen zou er wel een uitzet-project nodig zijn want uit zichzelf raken die niet tot daar.
De watermolen – ook ‘pismolen’ genoemd vanwege zijn klein debiet – was een graanwatermolen met onderslagrad op de Winge/Molenbeek. Ik dacht eerst dat hij sinds 1291 ongeveer op de plek stond waar nu het brugje over de beek is aan het einde van het vlonderpad (in het Molenbroek, de straat heet daar Molendries). Maar volgens mensen die het kunnen weten lag was hij vlak te noorden van de vijver die je op de Ferrariskaart ziet. Dit is dus aan de ingang van het deelgebied Spicht (zie de kaart van Natuurpunt). Hij was eigendom van de Abdij van Park en werd verpacht voor 8 mudden rogge per jaar aan de familie Hove (of een andere pachter, is voor mij niet duidelijk uit de literatuur maar er moeten oorkonden zijn met de juiste vermeldingen). Er zou overigens ook een windmolen moeten hebben gestaan.
In de beschrijving van de Stakenborgwandeling (2012) en die van de Centrumwandeling (2010) lees ik dat de naam en functie van de Stakenborg wellicht te vergelijken is met die van de ‘Cortil des Lattes’ naast de kapel Au Rond Chêne in Tourinnes la Grosse (Beauvechain): namelijk een afgesloten leprozerie aan een kruispunt van belangrijke wegen. Dit heb ik al eens eerder gehoord (zie de links) en het is de moeite waard om dat verder te onderzoeken maar het erfgoeddossier zegt er niets over (eerder tegengesteld). Het kan best kloppen maar een Stakenborg op een motte is niet hetzelfde als een Cortil des Lattes in de weide. Een borg dient om vijanden buiten te houden met staken (tenzij je borg wilt zien als ‘opbergen’) en een cortil is een omheining om mensen of dieren binnen te houden. Melaatsen mochten niet vrij rondlopen in het dorp en moesten in hun eigen kapel naar de misviering. Wel is het zo dat melaatsenkolonies dikwijls werden opgericht op kruispunten van belangrijke wegen zodat de melaatsen konden bedelen en de reizigers hun zonden konden afkopen door een beetje geld te geven. Dit is allemaal voer voor de geschiedkundigen denk ik.
Natuurreservaat De Spicht in Lubbeek. De naam komt nergens voor op oude kaarten dus zelfs in onze eigen tijd geven de mensen – in dit geval die van Natuurpunt – namen aan gebiedjes die betrekking hebben op de natuurlijke toestand van de plek die ze beheren. Spicht kom niet van Specht (er zijn zwarte spechten in De Spicht) maar van spichtig en dat betekent ‘lang en dun’. Een Spicht kan een onbeleefde aanduiding zijn voor een wat te slanke dame maar in Lubbeek staat het voor een bundel van dunne takken die bij elkaar gebonden in de slootjes gestapeld worden om droog over het water te komen. Ten noorden van De Spicht is er een straat tussen de N2 Staatsbaan en de Wauwerdries die zo heet dus het gebruik moet al oud zijn.
Het natuurgebied zit vol met oude drainage grachtjes en – zeker als je nog geen bevers hebt – is dat dus een heel goede manier om met kleine dammetjes het water te beletten te snel uit af te vloeien. Hout onder water vergaat niet snel (zolang er geen zuurstof aan kan) en het is gemakkelijk en goedkoop om aan te vullen. Dat de Spicht zo moerassig is komt niet alleen door de beek en dat is maar goed ook want er zijn nog te veel huishoudens in de omgeving onvoldoende aangesloten op riolering. Het is vooral het propere kwelwater dat opborrelt uit de kalkachtige ondergrond dat maakt dat je in het gebied op de duur dezelfde natuurwaarden kan verwachten als in het Torfbroek.
Natuurpunt deelt de Spicht op in drie deelgebieden: het Molenbroek, de Spicht en het Goorbroek (de naam is veelzeggend). In het eerste zijn veel populieren gerooid en het bestaat nu uit broekbossen met kalkmoeras, afgewisseld met hooilanden. Het tweede bestaat vooral uit rietland langs de beek met open waterpartijen en bulten pluimzegge en werd ook een historisch waardenvol laagveenmoeras hersteld. Het derde ligt een beetje verderop naar het noordwesten op de flank van de heuvel en door het opborrelende kalkrijke kwelwater is er daar een ‘hangveen’ ontstaan. Ik heb het nog niet gezien en je hebt er ook een gids voor nodig want het is niet toegankelijk.
Ook de andere delen zijn alleen te zien vanaf het vlonderpad of onder begeleiding van een gids. De drie delen zijn nog niet met elkaar verbonden en om van Molenbroek naar deelgebied de Spicht te komen moet je vanaf het Vlonderpad bij de herdenkingslinde voor Paul Vanoyenbrugge linksaf een eind langs de smalle Molendries met snelrijdende auto’s en grote nieuwe huizen.
Maar misschien kan er nog eens een smal voetwegje tussen de beek en de baan gemaakt worden? Op de website van Natuurpunt-Lubbeek vind je alle wandelmogelijkheden en ik kom binnenkort terug om die uit te proberen, ook om te weten of ze voldoende autovrij en onverhard zijn om echt van de natuur te kunnen genieten.
++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
Landschapskrant: Natuur, landschap en erfgoed in Lubbeek – een leidraadvoor een gegidste wandeling” – Kristof de Cupere; avondcursus Natuurgids inLeuven, 2017-2018 (verkrijgbaar via Natuurpunt Lubbeek)
http://www.natuurpuntlubbeek.be/
https://www.natuurpunt.be/natuurgebied/de-spicht
www.molenechos.org/verdwenen/molen.php?nummer=6522
https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/300247
https://nl.wikiloc.com/routes-wandelen/stakenborgwandeling-2356788 (2012)
http://nl.wikiloc.com/wikiloc/view.do?id=1361022 (centrumwandeling 2010)
J.Halflants, J.Ryckeboer en G.Vanzavelberg – Prehistorie, Romeinse Tijd en vroege middeleeuwen in Lubbeek, Lubbeek: Heemkundige Kring Libbeke vzw, 2006 (over de Motte) (geciteerd door Kristof De Cupere in zijn ‘landschapswandeling’)
Trefwoorden: lubbeek, de spicht, erfgoed, watermolen, motte,wandeltip, natuurpunt, kalkmoeras
